A faci de sa pratza de sa Domu Comunali de Ceràxius, intre is bias Istria e Trieste, est possìbili castiai unu de is monumentus prus interessantis de sa sienda culturali de Ceràxius: sa cruxi de màrmuri.

Custa cruxi de màrmuri fiat stètia fata in su 1425, cumenti narat sa scritzioni in sa parti de innantis a bàsciu, de Jeronimo Barder a pustis de sa cumanda de Simone Castay e Antonio Majia. Sa sculpidura, chi a su tempus fiat posta a pitzu de unu basamentu de perda, arremprasau in is annus Sessanta dae unu in cimentu, est furmada dae una culunna de granitu e cracina e a pitzu nc’est posta sa cruxi, cun is ladus sculpius: a una parti nc’est sa cruxi de Gesùs e a s’atra parti unu santu, no si scit chini est, cun unu pipiu a bratzu.

Faiat parti deis aici naradas Cruxis Giurisditzionalis, chi nci fiant in medas biddas, po sinnalai sa làcana de cumpetèntzia de su territòriu de sa crèsia e aiat tentu unu importu mannu o sa stòria de su Comunu, tantis chi in su 1989 dd’aiant aciunta a su stema de su Gonfaloni.

Sa stòria cosa sua est alliongiada puru a acontèssius lègius: fiat stètia sa sei de is esecutzionis de morti finsas a su sègulu XIX. S’ùrtima de totus, fiat stètia cussa de Rocco Cogoni in su 1856.